België, een land van pioenen en kardinalen? Verhalen van de proeftafel (1/3)

Naar goede gewoonte hebben de masterclasses van Stefaan Soenen een stevig gevuld programma. Na een boeiende uiteenzetting over de stand van zaken  van de Belgische wijnbouw, passeerden op 23 november 2024 maar liefst 32 wijnen de revue op domein Petrushoeve in het Hageland. Het thema van de dag was Belgische rode wijn. In de voormiddag concentreerden we ons volledig op wijnen gemaakt op basis van pinot noir (16). In de namiddag kregen we evenveel niet-pinot wijnen voor de kiezen. Alle wijnen werden met zorg gekozen uit de verschillende wijnstreken uit ons land, waarbij vragen rond terroir en bewaarpotentieel centraal stonden. Kan een land met een klimaat zoals België kwalitatieve rode wijn maken, kan die de vergelijking doorstaan met rode wijnen uit onze buurlanden en heeft die wijn bewaarpotentieel?

Ondanks de onmiskenbare invloed van de klimaatopwarming op de Belgische wijnbouw, blijft België een cool climate wijnland. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat België hoofdzakelijk een land van witte wijn blijft, maar …

Rode wijn in België?

In totaal produceerde België in 2023 (laatste jaar waarvoor cijfers van FOD Economie voorhanden zijn) 3.434.604 liter wijn. Slechts 7,2% daarvan was rode wijn en 3,8% rosé. 2023 was een wisselvallig oogstjaar. Veelbelovend begonnen met een droog voorjaar, maar een moeilijke, want vochtige zomer en een zeer warm najaar. Dat resulteerde in een grote opbrengst, maar leidde bij verschillende domeinen tot wijnen van wisselende kwaliteit, waarbij vooral de zuurbalans een beslissende factor was. 2022 was klimatologisch gezien een schitterend jaar voor de Belgische wijnbouw met veel zon en warmte in de zomer en een koel najaar, wat voor voldoende zuren en spanning in de wijn zorgde. In 2022  was het aandeel rode wijn in de totale Belgische productie dan ook een stuk hoger: 12%. De opbrengst aan rosé lag lichtjes hoger dan in 23: 4%.

We zien een duidelijk verschil qua productie tussen Wallonië en Vlaanderen op het vlak van rode wijn: terwijl in 2023 in Vlaanderen 9,8% van de totale wijnproductie rood was, bedroeg dat in Wallonië slechts 4,9%. In het in vele opzichten makkelijkere wijnjaar 2022 lag dat verschil veel minder ver uiteen: 13,7% in Vlaanderen tegenover 10% in Wallonië. De productie van rosé wijnen is sowieso beperkter in België, maar ook daar zien we gelijkaardige verhoudingen: 5% rosé in Vlaanderen in 2023 (2022: 5,5%) tegenover 2,8% in Wallonië in 2023 (2022: 2,3%).

De reden waarom de productie van rode wijn in België veel lager ligt dan de productie van witte wijn, is klimatologisch: in een koeler wijnland zoals België zijn er minder zonuren en is het minder warm. Die beperkingen hebben zo hun gevolgen voor de ontwikkeling van de druiven en hun rijping. Een onvoldragen rijping kan leiden tot:

• lagere suikergehaltes in de druif, wat resulteert in een lager alcoholpercentage na fermentatie. In warmere wijnstreken zoals Italië, Spanje, Portugal en het zuiden van Frankrijk kampt men met het omgekeerde probleem (te veel zon), wat kan leiden tot zware, alcoholische wijnen. De consument gaat tegenwoordig vaker op zoek naar wijn die lager in alcohol is, dus een lager alcoholpercentage in (Belgische) wijn, hoeft niet noodzakelijk een nadeel te zijn
• een hoger zuurgehalte in de druif: zuren zijn van groot belang voor de ontwikkeling van de druif en later ook voor de conservatie van de wijn. Een hoog zuurgehalte hoeft op zich niet noodzakelijk een probleem te zijn in wijn. Het probleem ontstaat voornamelijk als het zuurgehalte in wijn niet in balans gehouden wordt door voldoende suikers. Riesling bijvoorbeeld is hoog in zuren, maar die zuren worden mooi in evenwicht gehouden door de suikers in de druif. De klimatologische omstandigheden met zijn beperkte zonuren in een land zoals België kunnen er wel voor zorgen dat de balans zoek is en dat de zuren – op het eind van het rijpingsproces – te weinig afgebouwd worden en dan kan de wijn scherp en zurig smaken.
• Onrijpe tannines: een van de belangrijkste problemen die ontstaan door een kortere rijpingsperiode van de druif, is dat de tannines in de druif onvoldoende kunnen rijpen en dat kan aan de wijn een wrange, bittere smaak geven. Dat probleem kan nadrukkelijker zijn bij rode wijn dan bij witte wijn, wat eigen is aan het productieproces van rode wijn, waarbij er meer tannines vrijkomen in wijn via de schilmaceratie.
• Minder aromatische ontwikkeling: als de zon minder schijnt en de druiven minder lang kunnen rijpen, dan kan dat ook een invloed hebben op de aromatische ontwikkeling van de wijn. Dat is zeker ook het geval voor rode wijn waarbij de structuur en aromatische complexiteit van groot belang zijn.

Hoeveel warmte en zon een druif nodig heeft om optimaal te rijpen, hangt af van het druivenras. De Franse wetenschapper Pierre Huglin stelde  op basis van de gemiddelde dagtemperatuur en de maximale dagtemperatuur, gecombineerd met de geografische ligging, een schaal op van het aantal zonne-uren dat een specifiek druivenras moet krijgen om optimaal te rijpen. Een wijnbouwer kan van die schaal gebruik maken om te beslissen welke druivenrassen hij kan aanplanten op zijn percelen. Hoewel die index niet echt fijnmazig is en moeilijker de impact van specifieke terroirgebonden kenmerken van een perceel kan incorporeren, wordt hij toch vaak gebruikt. De index kan bijvoorbeeld gebruikt worden om te verklaren waarom in bepaalde jaren de opbrengsten van bepaalde druivenrassen hoger liggen dan in andere jaren.

In bijgevoegde kaart gemaakt door Bruno Delvaux van UCLouvain is duidelijk het onderscheid te zien tussen een “warm” jaar en een “normaal jaar”. De kaart toont ook duidelijk het verschil tussen Vlaanderen en Wallonië. De Huglin-schaal is duidelijk lager in Wallonië, zeker in minder warme jaren. Dat verklaart waarom bepaalde delen van Wallonië minder of niet geschikt zijn om aan wijnbouw te doen en er ook – nog meer dan in Vlaanderen – restricties zijn op het soort druivenrassen dat kan aangeplant worden. De teelt van met name blauwe druiven is op vele plaatsen in Wallonië moeilijk, wat de lagere rode wijnproductie verklaart.

Pinot noir: complexe diepgang of “mean bugger”?

Op een totale aanplant van 891 ha (cijfers FOD Economie) in 2023 is pinot noir veruit de meest aangeplante rode druif: +/- 110 ha, met afstand gevolgd door de pinot meunier (32 ha). Pinot noir is zowel in Vlaanderen (61 ha) als in Wallonië (41 ha) de meest aangeplante blauwe druif.

Vanuit het oogpunt van warmte en aantal zonuren is de keuze voor pinot noir in België begrijpelijk. Afhankelijk van de bronnen kan pinot noir aangeplant worden vanaf 1300 of 1400 op de Huglin-index en dat is een waarde die we als gevolg van de klimaatverandering hoe langer hoe vaker en op meer plaatse bereiken in België.

Rond pinot noir hangt ook een mythisch aura. Zijn souplesse, complexiteit, diepgang en ingetogen kracht wordt vaak geroemd en het is ook de druif die op tot de verbeelding sprekende wijnregio’s aangeplant staat: Champagne, Bourgogne, de Ahr, … Ook dat aura zal wellicht bijgedragen hebben tot het enthousiasme van Belgische wijnbouwers om pinot noir aan te planten.

Toch is de aanplant van pinot noir in een jong wijnland zoals België, waar de wijnbouwers nog maar een beperkte ervaring hebben, een grote uitdaging. Het kan immers “a mean bugger” zijn, die pinot noir: hij is bijzonder gevoelig aan omgevingsomstandigheden en ziekten. Het is een vroege uitloper, waardoor de druivenstokken bloot gesteld kunnen worden aan voorjaarsvorst en misbloei. De trossen zelf zijn vaak aan de kleine kant en zijn zeer gevoelig aan allerlei schimmels zoals echte en valse meeldauw en aan botrytis, wat in een vochtig land zoals België vaak tot problemen leidt en de wijnbouwer verplicht om herhaaldelijk te sproeien met fungiciden in de wijngaard. De druif van de pinot noir heeft ook een dunne schil wat het risico op enerzijds zonnebrand bij extreme hitte en anderzijds scheurtjes in de schil door regenval tijdens de rijping gevoelig verhoogt in vergelijking met druiven met een dikkere schil.

Al die facetten zijn grote uitdagingen voor een jong wijnland als België waar de wijnbouwers relatief weinig ervaring hebben in vergelijking met bijvoorbeeld hun collega’s uit Frankrijk. Anderzijds laten Belgische wijnbouwers, precies omwille van hun beperkte ervaring, veel minder aan het toeval over en volgen ze de verschillende facetten van de wijnbouw en vinificatie misschien nauwgezetter op dan hun meer ervaren collega’s uit traditionele wijnlanden, die meer vertrouwen op hun “ervaring”. Die grote(re) aandacht voor de techniciteit van het wijnmaken, zal de Belgische wijnbouwer dan misschien net beter in staat stellen om een “moeilijke druif” zoals pinot noir te telen.

Deel 2 bevat de proefnotities van de Belgische wijnen op basis van pinot noir

Deel 3 bevat de proefnotities van de Belgische wijnen op basis van andere blauwe druiven